Yeni Başlayanlar için Kripto Para Nedir?

Kripto Para, kriptografi yöntemi ile güvence altına alınan, blok zinciri tabanlı, dijital ve merkeziyetsiz bir değiş tokuş aracı ve dijital varlıktır.

Kriptografi, en kısa tanımı ile şifreleme bilimidir ve antik çağlardan bu yana önemli bilgileri korumak amacıyla kullanılmaktadır. Verileri algoritmalar ile korumaya yardımcı olur.

Kripto Paralar Nasıl Ortaya Çıktı?

90’lı yılların başında bir grup kriptograf, kripto paraları ve bu varlıkların altında yatan blok zinciri teknolojisini geliştirmek için çalışmalara başladı. Bu çalışmalar birçok uzman tarafından kripto paraların ortaya çıkması için atılan ilk adımlar olarak kabul edilmektedir. İlk kripto para olan Bitcoin’in temelinde de bu dönemde yapılan çalışmalar yer alıyor.

Öncesinde her ne kadar çeşitli çalışmalar yapılmış olsa da ortaya çıkan ilk kripto para Bitcoin’dir. Bitcoin, 31 Ekim 2008 tarihinde, Satoshi Nakamoto olarak bilinen kişi veya grubun yayınladığı “Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Sistemi” başlıklı bir teknik makale (whitepaper) ile insanlara duyurulmuştur.

Blok Zinciri Nedir?

Blok zinciri, dijital ortamdaki işlem verilerinin depolandığı ve saklandığı bir dijital kayıt defteridir. Blok zinciri sistem üzerindeki işlemlerin veri blokları halinde sıralanması ile oluşur.

Blok zincirinde yapılan her yeni işlem tarihsel olarak sıralanır ve bu işlemler blok zincirine bloklar halinde eklenir. Blok zincirine kayıt edilen işlemlerin hepsi kriptografik algoritmalar ile veri bloklarına şifrelenir ve bu şekilde sistem kendisini güvence altına alır.

Blok zinciri için kısaca dijital ortamda yapılan işlem verilerinden oluşan bir veri tabanı demek yanlış olmayacaktır.

Günümüzde aktif olarak işlev gösteren kripto para birimlerinin merkeziyetsiz altyapısı blok zinciri teknolojisi ile oluşturuluyor ve sistemlerini blok zinciri ile güvence altına alınıyor.

Kripto Para Nedir?

Kripto para, değiş tokuş veya transfer amacıyla kullanılan dijital varlıklardır. Kripto paralar, kriptografik yöntemler ile şifrelenir ve kendilerini kriptografik yöntemler ile güvence altına alırlar. Kriptografik yöntemler sayesinde kripto paralar taklit edilemez ve sahte versiyonları basılamaz.

Kripto paralarla yapılan alım satım gibi işlemlerin hepsi kriptografik yöntemler ile güvenceye alınmasının yanında, blok zincirindeki bloklara kayıt edilir. Kripto para ile işlem yapan herhangi bir kullanıcı yaptığı işlemi blok zinciri üzerinde teyit edebilir.

Kripto paralar işlevleri dolayısıyla her ne kadar itibari paralara benziyor olsa da itibari paralar, merkezi otoriteler tarafından kontrol edilir. Kripto paralar ise merkezi otoritelere bağlı olmadan çalışır. Devlet kontrolünde olan dijital para ve kripto para arasındaki fark da itibari para ve kripto para arasındaki fark ile aynıdır.

Kripto Paralar Nasıl Üretilir?

Kripto paralar, blok zincirindeki işlem bloklarının doğrulanması ile elde edilir. Bloktaki işlemlerin doğrulanması için konsensüs protokolleri kullanılır.

Konsensüs protokolü, algoritmaları yönetmek için kullanılan yazılımsal yöntemler bütünüdür. Konsensüs protokolü (mekanizması), blok zinciri veritabanındaki işlemlerin doğrulanmasını, şifrelenmesini ve ağın güvenlik altyapılarını sağlar.

Kripto paraların üretimi için kullandıkları konsensüs mekanizmaları farklılık gösterse de kripto paralar geneli itibari ile 2 yöntemle üretilir.

• Mining – Madencilik
• Staking – Gelirden Pay Alma

Kripto Para Madenciliği Nedir ve Nasıl Yapılır?

Kripto para madenciliği, donanımsal cihazlar ile matematiksel problemlerin çözülerek üretildiği madencilik yöntemidir.

Kripto para madenciliğinde çoğunlukla PoW (İş Kanıtı) protokolü kullanılır. İş Kanıtı protokolünde, sistemdeki matematik problemleri madenciler tarafından doğrulanır ve doğrulanan işlemler bloklar halinde blok zincirine eklenir. Madenciler yaptıkları bu işlemlerin sonucunda da blok ödüllerini almaya hak kazanırlar.

Normalde, herhangi bir bilgisayar ile kripto para madenciliği yapılabilir fakat kripto para madenciliğine katılımcı sayısı arttıkça madencilik yapmak sistemsel olarak zorlaşır. Bu sebepten dolayı Bitcoin ve Ethereum gibi madenci sayısının çok olduğu sistemlerde daha güçlü bilgisayarlar kullanılır. Hatta Bitcoin madenciliğini yapmak güçlü kapasiteli bilgisayarlar için bile oldukça zor olduğu için Bitcoin madenciliği, özel olarak tasarlanmış ASIC adı verilen cihazlar ile yapılmaktadır.

Staking (Stake Etme) Nedir ve Nasıl Yapılır?

Staking, madenciliğe alternatif olarak geliştirilmiştir. Staking, kripto para cüzdanında bulunan kripto paraları kilitleyerek kripto para üretme yöntemidir. Geleneksel finanstaki bir hisse için para yatırmak yani parayı bir hisse için kilitleyip, hisseden pay alma yöntemi gibi de düşünülebilir.

Staking yönteminde çoğunlukla PoS (Hisse Kanıtı) protokolü kullanılır. Bu yöntem ile çalışan ilk kripto para Peercoin’dir. Hisse Kanıtı protokolünde kripto para cüzdanındaki kripto paralar, kullanıcılar tarafından blok zincirine kitlenir. Kullanıcılar, kilitledikleri bakiyeler üzerinden işlemleri doğrular ve kripto para elde ederler. Staking işlemi kullanıcılar kripto para cüzdanından kilitledikleri bakiyeyi alana kadar devam eder.

Madencilik ve Staking Arasındaki Farklar

• Madencilik yöntemini Pow (İş Kanıtı) mekanizması ile çalışır. Staking ise PoS (Hisse Kanıtı) mekanizması ile çalışır. Bu sebeple çalışma şekilleri birbirinden oldukça farklıdır.
• Madencilikte çoğu zaman yüksek işlevli bir bilgisayara ihtiyaç duyulur. Staking işlemi için herhangi bir cihazın internete bağlanması yeterli olacaktır.
• Madencilik yönteminde staking yöntemine göre çok daha fazla oranda(%99.9) elektrik harcanmaktadır.

Koin ve Token Kavramları

• Koin: Kendi blok zincirine ait olan kripto paraları ifade etmek için kullanılan bir terimdir.
• Bitcoin: İlk geliştirilen koindir.
• Altcoin: Bitcoin haricindeki bütün koinler, altcoin olarak nitelendirilir.
• Stablecoin(Stabilcoin): Bir para birimine endekslenmiş olan kripto para birimidir. Stabilcoinler, emtialara, itibari paralara ve hatta bir kripto paraya dahi endekslenebilir. Yine de günümüz piyasalarında stabilcoinler genellikle itibari paralara endekslidir.
• Token: Kendisine ait olmayan, halihazırda olan blok zinciri üzerinde varlık gösteren kripto paraları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Günümüzdeki kripto paraların çoğunluğu tokendır.
• Token Standartları: Bir blok zincirinde token oluşturabilmek için akıllı sözleşmeler ile geliştiricilere sunulan bir özelliktir. Token oluşturulabilmesini sağlayan her blok zinciri, farklı token standartlarına sahiptir.

Kısaca özetlemek gerekirse, koinler kendisine ait bir blok zincirine sahipken tokenlar kendisine ait olmayan blok zincirlerinde varlık gösterirler.

Kripto Paralar Nasıl Saklanır?

Kripto paralar, kripto paraları muhafaza etmek için geliştirilmiş olan kripto para cüzdanlarında saklanır.

Kripto para cüzdanı iki anahtar çiftinden oluşur:

• Özel Anahtar (Private Key): Özel anahtar, kullanıcının kripto para cüzdanına erişebilmesi ve cüzdanındaki kripto paralar ile işlem yapabilmesi için gerekli olan bilgileri kapsar. Sadece cüzdan sahibinin bilmesi gereken bilgileri içerir.
• Genel Anahtar (Public Key): Genel anahtar, cüzdana para transferi yapılırken kullanılan bir hesap numarasıdır. İşlevi sebebiyle geleneksel bankacılıktaki IBAN numaralarına benzer.

Ayrıca kripto para cüzdanları çalışma mekanizmalarına bağlı olarak Sıcak Cüzdan ve Soğuk Cüzdan olmak üzere iki farklı grupta ele alınır:

Sıcak Cüzdan Nedir?

• Mobil Cüzdanlar: Mobil cüzdanlar, akıllı telefonlara veya tabletlere indirilen kripto para cüzdan uygulamalarıdır. Mobil cüzdanlar, akıllı cihazlarınız ile kripto paralarınızı görebilmenizi ve işlem yapabilmenizi sağlar.
• Web Cüzdanları: Web cüzdanları, web tarayıcısı üzerinden erişilebilen kripto para cüzdanları olarak tanımlanır. Web cüzdanlarına, herhangi bir cihazdan erişim sağlanabildiği için web cüzdanlarının kullanımı oldukça pratiktir.
• Masaüstü Cüzdanlar: Masaüstü cüzdanları, isminden de anlaşılacağı gibi masaüstüne indirilen kripto para cüzdanlarıdır. Masaüstü cüzdanlarda sakladığınız kripto paralarınızın kontrolü tamamen sizde bulunur. Masaüstü cüzdanlarını indirmek biraz zaman alabilir ve bilgisayarınızda yayılabilecek kötü amaçlı yazılım masaüstü cüzdanların güvenliğini tehdit edebilmektedir.

Soğuk Cüzdan Nedir?

• Donanım Cüzdanı: Donanım cüzdanı, kullanıcıların kripto paralarını USB, HDD gibi cihazlarda saklayabilecekleri cihazlardır.
• Kağıt Cüzdan: Kağıt Cüzdan, kripto para cüzdanındaki özel anahtarın yazılı veya barkod şeklinde bulunduğu bir kağıt kripto para cüzdanıdır. Tavsiye olmamakla beraber, kağıt cüzdanların yıpranma olasılığı da olduğunu belirtmek isteriz.
• Fiziksel Coin: Fiziksel Coin, kripto para cüzdanındaki özel anahtarın yazılı veya barkod şeklinde bulunduğu madeni para şeklindeki kripto paralardır.
• Çevrim Dışı Bilgisayarlar: Kullanıcıların özel anahtarlarını aktif olarak kullanmadıkları bilgisayarlarda tuttukları soğuk cüzdan türüdür. Çevrim dışı bilgisayarın, masaüstü cüzdandan farkı aktif olarak kullanılmaması ve kripto paraların çevrim dışı bir ortamda tutulmasıdır.

Soğuk cüzdanlar çevrim dışı ortamlarda muhafaza edildikleri için bilgisayar ortamında oluşabilecek kötü amaçlı yazılımlar ile soğuk cüzdana erişilemez. Bu sebeple soğuk cüzdanlar, sıcak cüzdanlara göre daha güvenlidir denebilir. Bununla birlikte soğuk cüzdanlar kaybedildiği zaman, içerisinde bulunan bütün kripto paralarınızı kaybedersiniz.

Kripto Para Yasal Mı?

Bazı ülkeler kripto paraları tanıyor. Hatta El Salvador gibi bazı ülkeler, Bitcoin’i resmi para birimi olarak kullanıyor. Bazı ülkeler ise kripto paraları, katiyen reddediyor.

Türkiye’de kripto para alımı satımı ile ilgili bir yasak bulunmuyor. Ülkemizde kripto para alım satımı yasal olsa da, ticari faaliyetlerde kripto paralarla ödeme yapmak yasaklanmıştır. Kısacası kripto paraları yatırım için alıp satmanızda yasal olarak hiçbir sorun yok.

Bunun dışında Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası 15 Temmuz 2019 tarihinde yayınladığı “On Birinci Kalkınma Planı” içerisinde, Merkez Bankası Dijital Para Birimi ile ilgili planlarını açıkladı. Ayrıca, Türkiye’de, kripto paraların kullanımına yönelik düzenlemeler de yapılıyor.